Odgovornost političkih subjekata kod izborne tišine nedovoljno je precizno formulisana i njihova uloga u poštovanju pravila koja se odnose na medijsko predstavljanje i političko oglašavanje za vrijeme izbornih kampanja zahtijeva veću pažnju zakonodavaca, kazali su portalu Dnevno iz Agencije za elektronske medije (AEM) Crne Gore.
Zakonom o izboru odbornika i poslanika propisano je da izborna propaganda preko medija i javnih skupova prestaje 24 sata prije dana održavanja izbora. Istim zakonom zabranjeno je objavljivanje procjena rezultata glasanja na dan izbora, tokom trajanja glasanja, u programima radio-difuznih servisa i drugih medija.
Zakonom o elektronskim medijima obavezuje se Savjet Agencije za elektronske medije da donese propis kojim se bliže uređuju uslovi za realizaciju prava i obaveza emitera kada su u pitanju izborne kampanje i političko oglašavanje najkasnije sedam dana od dana raspisivanja izbora.
Za svaki izborni proces, Savjet Agencije, kako su kazani iz AEM-a, u zakonski predviđenom roku usvaja pravilnik o pravima i obavezama emitera tokom izborne kampanje, kojim se propisuje da je izborna tišina period koji započinje 24 sata prije dana održavanja izbora i traje do zatvaranja biračkih mjesta.
Tim podzakonskim aktom, takođe se propisuje da u toku izborne tišine nije dozvoljeno: medijsko predstavljanje i političko oglašavanje u programima elektronskih medija, objavljivanje procjena rezultata glasanja, kao ni emitovanje slogana ili simbola podnosilaca izbornih lista.
“Ovim zakonskim rješenjima jasno je definisan pravni okvir u kome Agencija za elektronske medije djeluje prilikom kontrole poštovanja obaveza od subjekata nadzora. Agencija posebnu pažnju poklanja monitoringu programa elektronskih medija za vrijeme izbornih kampanja i redovno objavljuje detaljne izvještaje po završetku izbora. S obzirom na to da su subjekti nadzora Agencije elektronski mediji, ona nema nadležnost nad štampanim medijima, internet portalima i društvenim mrežama. Iako je evidentno odsustvo detaljnije propisanih normi koja se odnose na izborne kampanje na ovim platformama, njihove aktivnosti ostaju van obima djelovanja Agencije za elektronske medije”, kazali sui z Agencije za elektronske medije.
Zakonom o izboru odbornika i poslanika propisano je da, najkasnije 10 dana od dana raspisivanja izbora, Skupština posebnom odlukom obrazuje Odbor za praćenje primjene Zakona o izboru odbornika i poslanika u dijelu koji se odnosi na medije. Odbor je nadležan da prati i nadgleda primjenu odredaba ovog zakona koje se odnose na obaveze medija u predizbornoj kampanji, a naročito: razmatra prigovore na postupanje medija i o njima zauzima stavove i donosi zaključke; upozorava medije za postupanje u skladu sa ovim zakonom i otklanjanje eventualnih nepravilnosti; javno objavljuje svoje stavove i zaključke; obavještava Agenciju za elektronske medije i nadležne organe medija o kršenju odredaba ovog zakona od strane medija, radi preduzimanja mjera iz njihove nadležnosti prema mediju koji postupa suprotno zakonu.
Agencija za elekronske medije smatra da postoji nekoliko problema u vezi sa ovako definisanim zakonskim rješenjem.
“Prvo, nadležnosti Odbora za praćenje primjene Zakona o izboru odbornika i poslanika u dijelu koji se odnosi na medije preklapaju se sa nadležnostima Agencije za eletronske medije u dijelu koji se odnosi na poštovanje zakonskih obaveza od strane elektronskim medija”, naveli sui z AEM-a.
Agencija je mišljenja da bi jedini državni organ nadležan za rad elektonskih medija trebalo da bude nazavisni regulator, kako u toku, tako i van izbornih kampanja. Mišljenja su i da je odgovornost samih političkih subjekata nedovoljno precizno formulisana i da njihova uloga u poštovanju pravila koja se odnose na medijsko predstavljanje i političko oglašavanje za vrijeme izbornih kampanja zahtijeva veću pažnju zakonodavaca.
“Dio problema vezan je za činjenicu da se do izmjena ovog zakona može doći samo dvotrećinskom većinom glasova u Skupštini, pa su pokušaji da se ova oblast pravno uredi uglavnom bili fokusirani na izmjene drugih zakona. Ova praksa dovela je do određenih preklapanja nadležnosti, miješanja u nezavisnost medija i regulatora i nedorečenosti u definisanju obaveza svih učesnika u izbornom procesu”, navode iz AEM-a.
Ističu i da sama primjena Zakona o izboru odbornika i poslanika nije dosljedna i odredbe vezane za formiranje i rad Odbora se najčešće ne sprovode na efikasan način.
“To u praksi znači da se taj skupštinski Odbor ili uopšte ne formira, ili je njegov rad veoma neefikasan u smislu praćenja primjene Zakona o izboru odbornika i poslanika u dijelu koji se odnosi na medije”, kazali su iz Agencije. Navode da je u posljednjih nekoliko godina, uticaj društvenih mreža na izborne procese smatra se jednim od ključnih pitanja u kontekstu uticaja na slobodnu volju birača ne samo u Crnoj Gori, već globalno.
“Evropska unija pokušava da riješi problem širenja dezinformacija i propagande kroz jačanje strateške komunikacije i kroz nove zakonodavne inicijative. U tom kontekstu, uticaj društvenih mreža na izbornu tišinu zahtijeva pažljivo balansiranje između slobode izražavanja i potrebe da se onemogući nedozvoljeni uticaj na birače prije i u toku glasanja. Regulacija i nadzor nad političkim sadržajem na društvenim mrežama tokom izborne tišine su veoma izazovni, ali su važni kako bi se osigurala fer izborna atmosfera i spriječila potencijalna zloupotreba digitalnih platformi”, navode iz Agencije za elektronske medije.
Pitanje neregistrovanih portala i njihov uticaj na javno mnjenje, kako kažu, predstavlja ozbiljan problem sa kojim se Crna Gora suočava u svakom izbornom procesu i, iako ne spada u njenu nadležnost, Agencija smatra da se ono mora veoma brzo riješiti radi uspostavljanja balansa u objektivnom obavještavanju javnosti neophodnom za donošenje informisanih odluka na izborima.
“Kada su u pitanju elektronski mediji iz inostranstva, Agencija za elektronske medije se trudi da kroz saradnju i koordinaciju sa regulatorima drugih država i kroz druge međunarodne mehanizme koje ima na raspolaganju obezbijedi poštovanje međunarodnih standarda u toj oblasti”, kazali su iz Agencije.
Smatraju da bi se efikasni mehanizmi kojima bi se situacija u toj oblasti mogla značajno popraviti mogli uspostaviti i bez izmjena zakona i donošenja novih zakonskih normi.
“Jačanje samoregulacije u medijskoj zajednici Crne Gore i ozbiljan pristup razvoju medijske pismenosti u svim slojevima društva smatraju se ključnim strateškim opredjeljenjima bez kojih je nemoguće postići ozbiljan napredak u kvalitetnom informisanju građana”, navode iz AEM-a.
DFC: Tokom izborne tišine zabraniti učesnicima bilo kakav uticaj na birače
Iz Digitalnog forenzičkog centra navode da veliki broj izbornih procesa u prethodnom period pokazao manjkavost zakonske regulative kada je u pitanju izborna tišina.
“To se posebno odnosi na društvene mreže za koje generalno u Crnoj Gori ne postoji dobar zakonski okvir. U vrijeme izborne tišine zabranjeno je političko oglašavanje u medijima, pa učesnici izbora koriste prostor u kojem nema ovih pravila – društvene mreže. Istraživanja pokazuju da sve veći broj ljudi koristi društvene mreže za informisanje i samim tim one postaju važan alat za manipulisanje javnosti”, kazali su portalu Dnevno iz DFC-a.
Ističu da sve češće imamo slučajeve gdje za vrijeme izborne ćutnje partije kontaktiraju birače putem telefona, mobilnih aplikacija i elektronske pošte. “Teško da se može naći konkretna mjera koja bi učinkovito suzbila kršenje izborne ćutnje na društvenim mrežama. Eventualna zabrana oglašavanja na društvenim mrežama sa zvaničnih stranica partije/kandidata u toku izborne ćutnje može biti početna mjera, ali ona ima svoj limit s obzirom na to da političke partije imaju sopstvene mreže bot i trol profila koje koriste za promociju na društvenim mrežama”, navode iz DFC-a.
Napominju da bi bilo važno da se tokom izborne tišine, zabrani učesnicima upućivanje poziva, SMS poruka ili elektronske pošte biračima, postavljanje novih promotivnih sadržaja – statusa, video klipova, slika ili komentara na društvenim mrežama.
“Nije realno očekivati da političke strukture budu odgovorne i samoinicijativno prekinu sa tim negativnim praksama. Problem predstavljaju i neregistrovani portali i mediji iz regiona, koji takođe bez ikakvih posljedica krše izbornu tišinu. Elektronski mediji iz Srbije prate i izvještavaju tokom svih izbornih procesa u Crnoj Gori”, kazali su iz DFC-a.
Oni, takođe, predstavljaju važnu platformu koju političke strukture u Crnoj Gori koriste za promociju.
“Definitivno je neophodna izmjena zakona koji će nadležnim organima omogućiti da efikasnije vrše monitoring i sankcionišu kršenje izborne tišine. Nažalost, to zavisi od političke volje koje trenutno u Crnoj Gori nema”, zaključuju iz DFC-a.
Kako je to uređeno u Hrvatskoj, članici EU
U toku izborne tišine, hrvatsko Državno izborno povjerenstvo (DIP) zabranjuje učesnicima upućivanje poziva, SMS poruka ili elektronske pošte biračima, postavljanje novih promotivnih sadržaja – statusa, video klipova, slika ili komentara na društvenim mrežama.
Za kršenje izborne tišine Hrvatska je propisala ozbiljne novčane kazne, koje premašuju 66.000 eura u slučaju pravnih lica, u ovom slučaju partija.
„Uočeno je da su učesnici izbora vremenom stekli određenu kulturu poštovanja izborne tišine, pa se smanjuje broj slučajeva kršenja izborne tišine na društvenim mrežama i uopšteno“, kazala je ranije sekretarka DIP-a Albina Rosandić za RSE.
Istakla je da su kazne iste za kršenja izborne tišine, kako u medijima tako i na društvenim mrežama.
Foto: Ilustracija
