U Kreativnom habu Kuća Pekića (rezidencijalnom centru za književnike i druge umjetnike) u Šavniku, juče je u okviru jednodnevne manifestacije „Pisac i zavičaj“, održan okrugli sto sa temom Etički i poetički profil u djelima Borislava Pekića.
Ovaj književni događaj je dio programa Kultura sa dvije zore, koji šavnički Centar za kulturu, sport i medije realizuje uz podršku Ministarstva kulture i medija Crne Gore i Opštine Šavnik.
O stvaralaštvu velikana književnosti – poznatog romansijera, dramskog pisca i scenariste Borislava Pekića, kao panelisti, svako iz svog ugla i sa različitom tematikom, govorili su: dr Radoje Femić, mr Marijana Zečević i mr Aleksandar Ćuković.
Uz Pekićeve citate koje je interpretirao glumac Slobodan Marunović, moderatorka ove književne sesije Slavojka Marojević u uvodu se osvrnula na Pekićeva pisama „Korespondencija kao život, Prepiska sa prijateljima (1965-1986)“.
Ta pisma, kao i cjelokupni opus Pekića, kazala je Marojević, govore o tome da su život i literatura povezani u čvrst koordinatni sistem i da sadrže opšta mjesta, tj. univerzalne motive. Završavajući pisanje pisama iz tuđine, Borislav Pekić je početkom devedesetih izložio i jedno posebno razumijevanje tuđine, svog mjesta u svijetu i svoje sposobnosti da se na svijet, kakav god on bio, navikne:
Upoznajući tuđu tuđinu, htedoh da izgubim svoju, da vidim kako je biti stranac u tuđoj zemlji, pošto sam bio stranac u sopstvenoj, i sve to da bih joj se jednom, ako uspem, vratio kao domorodac. (…)
Uspeo sam samo da se kao stranac i ovde i tamo odomaćim. Da postanem stranac svuda. Najpre sam bio prinudni stranac, i to je bolelo. Kad postadoh dobrovoljac u stranstvovanju, stranac po izboru, bol je uminuo. Shvatio sam da je stranstvovanje moja priroda, moja sudbina. Da ću svakad i svuda biti – stranac. I da ću, s Ničeom, smeti reći: „O samotnosti, samotnosti, zavičaju moj!
Dr Radoje Femić analizirao je slike o građanskoj klasi kroz motive posjedništva u romanu „Hodočašće Arsenija Njegovana“, koji je žanrovski odredio najprije kao građanski roman, pa tek potom kao socijalni, porodični i roman lika.
Glavni junak ovog romana, u Pekićevoj umjetničkoj viziji, prikazan je kao tipični predstavnik građanske klase, stasale između dva svjetska rata na prostoru bivše Jugoslavije. Zato je veoma važno naglasiti da je ovaj roman pesimistička projekcija individualne i kolektivne egzistencije građanskog naraštaja, nespremnog da se prilagodi velikim promjenama koje je donio nemilosrdni istorijski mehanizam.
Sučeljavajući fenomene Posjeda, na jednoj, i Revolucije, na drugoj strani, narator je dočarao imaginarnu stvarnost u kojoj glavni junak podozrijeva od tamnih, stihijskih sila koje ugrožavaju pravo na privatnu svojinu i na akumulaciju kapitala. Svojevrsno iskupljenje Arsenija Njegovana u očima čitalaca sadržano je u njegovom oduhovljeneom odnosu prema sticanju materijalnih dobara, koja ne figuriraju samo kao izraz statusne i ekonomske moći, nego pokazuju i istinsku karkaternu prirodu titulara.
Miješajući različite vremenske ravni – 1919, 1941. i 1968. godinu, pripovjedač uvodi glanog junaka u istorijske meteže, u kojima on prepoznaje kontinuitet nasrtanja na privatnu imovinu i shvata da je ugroženost građanske klase neminovni bilans istorijskih vektora. Zato u opširnoj ispovijednoj formi koncipira testament, nesvjestan dvostrukog apsurda: da mu je u međuvremenu imovina konfiskovana, kao i da je potencijalni naslednik te imovine, sinovac Isidor, preminuo.
Očigledna dekadencija građanske klase pristuna je u motivu Arsenijeve šetnje kroz Beograd, koja je konotirana kao (posljednje) hodočašće njegovim raskošnim palatama koje su naružene novim društvenim i estetskim mjerilima. Sugerišući ideju da se ugledni predstavnik negdašnje aristokratije nije adaptirao na nove društvenoistorijske uslove, pripovjedač opisuje njegov predsmrtni grč, u kojem se sadržana i potencijalna oporuka – da je sve to jedna velika modifikacija, shvaćena i u opštem i u individualnom ključu.
Pekićev imaginarni svijet ovim tekstom čitaoca uvodi u svojevrsnu sagu o Njegovanima, koji predstavljaju centar njegovog umjetničkog univerzuma, kao loza koja po svojoj sudbini odgovara arhetipskoj strukturi – biblijskom Noju koji je bio izložen potopu kao manifestaciji božije srdžbe za ljudska sagrešenja. Paralelizam između drevnog, legendarnog, i savremenog, dehumanizovanog svijeta, nameće se kao fundament Pekićeve poetike, zasnovane na pesimističkom uvjerenju da je čovjek u sudaru sa silama istorije, ideologije i politike uvijek na gubitku, a čovječnost unaprijed poražena pred nemilosrdnošću dogmatske manipulacije…
Mr Marijana Zečević kroz prizmu biografije jednog čarobnog kišobrana u romanu „Kako upokojiti vampira“ istakla je da ovo djelo govori o cijelom jednom procesu razvitka civilizacije koja je bila zasnovana na zlu i ekstremnim metodama i spravama za mučenje, te pitanjima o dehumanizaciji, moralu, zlu, satanizovanju svijesti, čovjeku, istoriji, umjetnosti, ubistvu, totalitarizmu onih koji su uživali glas okrutnih i efikasnih zavojevača, nacističkoj praksi i smrti.
Prema njenoj ocjeni centralni tematski kompleks u romanu „Kako upokojiti vampira“ utemeljen je spoljnjim filosofskim načelima, kao obrascima mišljenja, utkan je duboko u unutrašnju strukturu djela, pokušavajući da zađe u mehanizme koji su uticali na segment istorije, uspostavljajući determinizam koji glavnom liku postaje potencijalni alibi za lojalnost prema normama Gestapoa, apstrahujući samo zlo kao intelektualnu potrebu uma da zalazi u filosofsko.
„Knjiga sadrži dvadeset šest pisama i dva Post scriptuma, dr fil. Konrada A. Rutkowskog, profesora srednjovjekovne istorije na Univerzitetu Heidelberg, upućena docentu za istoriju XX veka Hilmaru Wagneru…“
Pismo je zamjena za Pekićevu naraciju, kako bi kroz ispovijest jednog intelektualca, njegovo filosofsko, istorijski-literarno, gestapovsko iskustvo, posredno zašao u duboke hodnike mračne strane istorije i odgonetnuo njene manifestacije.
Konradova ispovjest u formi pisma, kao svjedočanstva, produkt je oslobađanja tamnih hodnika podsvijesti, refleksija i svijest podstrekača totalitarnih nasilja. Njegova prologomena zasnovana je na filosofskim teorijama najvećih filosofa svijeta, kao rasprava o tokovima istorije i sudbini čovjeka u okviru postojećih civilizacijskih projekata. … OPERACIJA KIŠOBRAN, u romanu, mogli bismo reći da postaje simbol košmara, slutnje, straha i sujevjerja, misterije i ludila…
O Pekićevom doživljaju slobode i demokratije govorio je mr Aleksandar Ćuković koji je kazao da je za Pekića demokratija bila cilj kome konstantno treba težiti, ali da je na taj način doživljavao i slobodu.
Sloboda za Pekića nije bila trenutno osjećanje stanja, nego trajno osjećanje cilja. Za njega je lični moral podrazumijevan kao osnov svake opšte politike i od toga Pekić nije odstupao. Demokratija, kao najmanje ržav oblik vladavine, za Pekića je bila ništa drugo do kompromis, a kompromis sinonim za život. Sve nedaće i svako odsustvo života na Balkanu, a naročito kod nas na tlu bivše Jugoslavije, smatrao je mogućim i učestalim upravo zbog odsustva demokratije, one suštinske, a ne nekakvog istorijskog ili pak geografskog prokletstva koje se u laičkoj i stručnoj javnosti najčešće u proteklom vijeku potezalo kao argument – kazao je, između ostalog, Aleksandar Ćuković u svojoj besjedi, koji se osvrnuo in a Pekićevu knjigu političkih eseja i govora Stope u pesku.
Manifestacija „Pisac i zavičaj“ organizovana je sa intencijom da ona postane tradicija ne samo u Kući Pekića kao rezidencijalnom centru književnika, već i u drugim gradovima u Crnoj Gori, sa ciljem popularizovanja književnog stvralaštva i njegovanja literature na ovim prostorima, uz poruku sa Pekićevim citatom: Neznanje rađa gordost; gordost rađa neznanje.
Foto: Centar za kulturu Šavnik
