Rezultati popisa stanovništva pokazali su da politika i dalje dominantno diktira nacionalno i jezičko određenje u Crnoj Gori. Politički akteri mogu biti i zadovoljni i nezadovoljni ishodom popisivanja, ali on nije takav da bi se mogao koristiti za najavljivano radikalno podgrijavanje tenzija u crnogorskom društvu, već bi, naprotiv, mogao čak rezultirati i djelimičnom stabilizacijom političkih prilika.
Tako sagovornici „Vijesti“ gledaju na juče predstavljene rezultate pošlogodišnjeg popisa stanovništva, u dijelu nacionalne (etničke) pripadnosti, vjeroispovijesti i jezika.
Prema rezultatima Uprave za statistiku (Monstat), od 623.633 popisanih, najviše je Crnogoraca – 41,12 odsto (256.436 građana), Srba je 32,93 odsto (205.370), a Bošnjaka 9,45 odsto (58.956). Albanaca je 4,97 odsto (30.978), Rusa 2,06 odsto (12.824), Muslimana 1,63 odsto (10.162), Roma 0,9 odsto (5.629), Hrvata 0,83 odsto (5.150), dok 2,88 odsto građana Crne Gore nije željelo da se izjasni o nacionalnosti.
Kad je riječ o vjerskoj strukturi, najviše stanovnika se izjasnilo da su pravoslavci – 71,10 odsto (443.394), da su pripadnici islamske vjeroispovijesti navelo je 19,99 odsto (124.668), a da su katolici 3,27 odsto (20.408). Ateista je 2,29 odsto (14.260), a 2,10 odsto (13.093) nije željelo da se izjasni.
Što se tiče jezika, najviše stanovnika Crne Gore govori srpskim – 43,18 odsto (269.307 građana), zatim crnogorskim – 34,52 odsto (215.299), pa bosanskim – 6,97 odsto (43.470). Albanskim jezikom govori 5,25 odsto stanovnika (32.725), ruskim 2,36 odsto (14.731), a srpskohrvatskim 2,08 odsto (12.999). O tome kojim jezikom govori nije željelo da se izjasni 1,71 odsto stanovnika (10.691).
Rezultate popisa „proslavili“ su, iako mlako, i u vlasti i u opoziciji. Dok je dio vladajućih partija poručio da srpski jezik treba da bude službeni, neke opozicione ocijenile su da je na popisu „odbranjena“ građanska Crna Gora.
Očekivane promjene zbog smjene vlasti
Vanredni profesor Univerziteta Crne Gore i šef katedre za sociologiju na Filozofskom fakultetu u Nikšiću Vladimir Bakrač (Pokret Evropa sad), rekao je „Vijestima“ da je popis pokazao da su i jedna i druga strana nezadovoljne ishodom tog procesa, što, kaže, možda i nije tako loše „za neku stabilnost i političke prilike u Crnoj Gori“.
S druge strane, konstatuje da je prilično evidentno – a što je, dodaje, dokazao i svojim naučnim radom – da politika i političke prilike u velikoj mjeri diktiraju etničku i jezičku pripadnost građana.
„Tako da je nakon izbora i pada jednog političkog režima 2020. godine, bilo potpuno očekivano da će doći do nekog porasta onih koji se etnički izjašnjavaju kao Srbi, a da će se otprilike u istoj mjeri smanjiti broj onih koji se izjašnjavaju kao Crnogorci“, navodi Bakrač, dodajući da je Crna Gora i dalje jedina bivša jugoslovenska republika u kojoj nijedna etnička grupa ne čini preko 50 odsto stanovništva.
U poređenju s rezultatima prethodnog popisa, održanog 2011, Crnogoraca je sada 3,85 procentnih poena ili 22.429 manje, a Srba 4,21 procentnih poena ili 27.260 više. U odnosu na popis iz 2003, Crnogoraca je sada 2,04 procentna poena ili nešto preko 11 hiljada manje, a Srba 0,94 poena ili blizu sedam hiljada više.
Poređenjem se vidi i da je broj Bošnjaka porastao za 5.351, Albanaca za 539, a Rusa s 946 na 12.824. S druge strane, broj onih koji su se nacionalno izjasnili kao Muslimani se prepolovio, i manji je za 10.375.
Kad je riječ o jeziku, srpskim, u odnosu na popis od prije 13 godina, danas govori 0,3 procentna poena više građana ili 3.412 njih, a crnogorskim 2,45 procentna poena ili 13.952 manje. Albanskim jezikom govori gotovo isti broj građana kao 2011, a bosanskim preko deset hiljada više nego tada.
Nacionalisti ostali praznih šaka
Novinarka i izvršna direktorica nedjeljnika „Monitor“ Milena Perović, kazala je „Vijestima“ da prve reakcije stranka koje politiku i dalje grade na identitetskim pitanjima, govore da rezultati popisa nisu baš onakvi kakvim su se ti akteri nadali.
Podsjećajući da je „prebrojavnje krvnih zrnaca“ pokazalo uglavnom mala odstupanja u vezi pitanja nacionalnog identiteta i nešto malo veća u pogledu pitanja jezika u odnosu na prethodni popis, ona navodi da su stoga „neki malo više, a neki malo manje zadovoljni“.
„Ali svakako nedovoljno da bi tu statistiku koristili za željeno divljanje svojih desničarskih, nacionalističkih politika. Otuda valjda opet govore o ‘pomirenju'“, napominje Perović.
Ona kaže da građani ne bi trebalo da budu zadovoljni političkim klasama koje i dalje, kad govore o rezultatima popisa, koriste terminologiju koja o njihovim politikama govori više od svega.
„Zamislite zemlju u kojoj političari nakon popisa, koji je tek statistički postupak a ne referendum ili izborni proces, kažu – pobijedila je ovakva ili onakva Crna Gora. Ili čestitaju građanima jer su se izjasnili ovako ili onako. Nije mi jasno ni kako se iz podataka o naciji i jeziku čita da je pobijedila građanska Crna Gora, ali sam sigurna da će ona pobijediti onda kad se rezultati budu koristili za kreiranje politika usmjerenih na javno dobro i interes svih koji u ovoj zemlji žive. I kad se ne bude željno iščekivalo da se vidi koliko je nas, njih i ostalih“, poručuje Perović.
Rezultati popisa pokazali su i da je sada oko tri i po hiljade manje pravoslavaca nego 2011, da je katolika blizu 900 manje, a pripadnika islamske vjeroispovijesti nešto preko šest hiljada više. Jedan od kurioziteta je da se gotovo duplirao broj ateista – bilo ih je 7.667, a sada ih je 14.260.
Kompleksni identiteti
Pravnik i bivši ministar unutrašnjih poslova Sergej Sekulović, ocjenjuje da se, ako rezultate stavimo u kontekst dva prethodna popisa – pri čemu su se, podsjeća, mijenjala državna uređenja i partije na vlasti – može izvući zaključak da postoji kontinuitet rezultata. Pomjeranja su, kaže, na nivou statističke greške, i dodaje da novim rezultatima mogu biti svi i zadovoljni i nezadovoljni, u zavisnosti od toga koliko vide širu sliku i šta je kome krajnji cilj.
Seklović je „Vijestima“ rekao da rezultati govore da živimo u pluralističkom društvu koje baštini kompleksne identitete i koje ima potencijal i za konflikt i za izgradnju modernog građanskog društva. To, podvlači, ne znači potiranje nacionalnog i po definiciji ne znači i antitradicionalno.
„Dakle, ovo vidim kao šansu i kao izazov. Otvoren nam je put za izgradnju zdravog društva, ali ne bi bilo prvi put da, najblaže rečeno, sabotiramo sami sebe“, navodi on.
Upitan mogu li rezultati proizvesti neke političke posljedice, imajući u vidu ranije zahtjeve dijela partija da srpski jezik postane službeni kroz izmjene Ustava, Sekulović odgovara da promjena najvišeg pravnog akta treba da se desi onda kad bude bilo ne samo potrebne većine u zakonodavnom domu, već i kad u najširem smislu društvo to bude prihvatilo kao opravdano i progresivno.
„Ovo bi trebalo da se poklapa, ali nije i nužno. Vidjećemo hoće li biti insistiranja za promjenu Ustava u dijelu identitetskih pitanja. Lično mislim da je nam je prioritet da se okupimo oko ulaska u EU i da tu treba koncentrisati društvenu energiju“, konstatuje on.
Svi srećni i zadovoljni
Premijer Milojko Spajić saopštio je juče da je jedini pravi pobjednik popisa „evropska i građanska Crna Gora, koja je dovoljno velika za sve nas“.
Lider opozicione Demokratske partije socijalista (DPS) Danijel Živković, ocijenio je da je Crna Gora očuvala građanski karakter, uprkos, kako tvrdi, nastojanju da bude „etnofederalizovana“.
„Pokazan je nivo zrelosti da se uspostavi kontrola i onemoguće manipulacije. Obezbijeđen je ambijent kako bi popis bio sproveden u regularnim uslovima. Vjerujemo da će ovi podaci poslužiti u kreiranju strategija za unaprjeđenje života građana“, rekao je na konferenciji za medije u Skupštini Crne Gore.
Šef DPS-a je konstatovao da je vlast u Srbiji bila zainteresovana za popis, ali i da su postojali „veliki pritisak i propaganda“, kao i da rezultati ne idu naruku onima koji su pokušali da Crnu Goru prekriju velom nacionalizma, te da je opozicija kontrolnim mehanizmima spriječila etnički inženjering.
Predsjednik Skupštine i Nove srpske demokratije (NSD) Andrija Mandić, rekao je da su rezultati popisa veoma važni zbog politika koje treba da vode vlasti „kako da Crna Gora bude bolje mjesto za život…“. Dodao je da je, kao pripadnik srpskog naroda, veoma zadovoljan što je popis „protekao pošteno“. Njegova stranka jedna je od onih koja je najaviljava pokretanje dijaloga o srpskom jeziku nakon rezultata popisa.
Potpredsjednik Socijalističke narodne partije (SNP) i ministar sporta i mladih Dragoslav Šćekić, najavio je da će se zalagati da srpski jezik bude službeni u Crnoj Gori.
„Očekujem da vlast na svim nivoima postupa u skladu s realnom strukturom stanovništva i uvaži činjenicu da Srbi čine značajan segment ovog društva“, naveo je u saopštenju. Poruke na istom fonu poslali su i poslanici njegove stranke Bogdan Božović i Slađana Kaluđerović, konstatujući da održavanje popisa, uz potpisivanja temeljnog ugovora sa Srpskom pravoslavnom crkvom (SPC), predstavlja jedno od „temeljnih zalaganja SNP-a…“.
Predsjednik Socijaldemokrata (SD) Damir Šehović, ocijenio je da je „propala agenda dijela aktuelne vlasti da etnofederalizuje Crnu Goru, koristeći očekivane rezultate popisa kao povod za takav scenario“.
„Nakon što nije prihvaćen naš, kao i predlog civilnog društva, da se, po uzoru na veliki broj demokratskih država, osjetljivi podaci o etničkoj pripadnosti, vjeroispovijesti i jeziku ne prikupljaju popisom u periodu izražene društvene nestabilnosti, kako bi se ovaj statistički proces zaštitio od pretvaranja u političko pitanje, očigledno je da namjerna politizacija popisa od strane nemalog broja političkih subjekata vlasti ipak nije dala očekivani rezultat“, rekao je u saopštenju.
Iz Bošnjačke stranke (BS) su porast broja onih koji se nacionalno izjašnjavaju kao Bošnjaci ocijenili kao pokazatelj uspješne politike te partije na planu ostvarivanja ustavom zagarantovanih manjinskih prava.
Kako su kazali, porast broja njihovih sunarodnika treba u praksi da znači i djelotvorno učešće Bošnjaka u javnom životu, autentično predstavljanje u državnom i lokalnim parlamentima, srazmjernu zastupljenost u javnim službama, te organima državne i lokalne vlasti.
„Ubijeđeni smo, ipak, da je broj građanki i građana Crne Gore koji na osnovu opšteprihvaćenih definicija nacije pripadaju bošnjačkom nacionalnom identitetu veći, ali su se, iz različitih razloga, izjasnili drugačije, što jeste njihovo ljudsko i ustavno pravo, ali je i rezultat višedecenijske asimilacije kojoj je bošnjački narod bio izložen“, tvrde oni.
Iz Bošnjačkog vijeća su naveli da porast onih koji se izjašnjavaju kao Bošnjacii govore bosanski jezika predstavlja iskorak u pravcu jačanja nacionalnog i jezičkog identiteta tog naroda u Crnoj Gori. Dodaju da su svjesni da je značajan broj njihovih sunarodnika ostao neizjašnjen „ili se pod određenim pritiscima izjasnio drugačije…“.
Potpredsjednik Skupštine i funkcioner Albanskog foruma Nikola Camaj, ocijenio je da je „dobro što je veliki nacionalni statistički posao uspješno završen“, dodajući da nekad nije lako objasniti procentualnu razliku između nacionalne pripadnosti i jezika kojim određena nacija govori. On je rekao da pred Crnom Gorom stoji ozbiljan zadatak na koji su ukazali demografski podaci – posebno u odnosu na devet opština na sjeveru koje su se našle u kategoriji s najdubljom demografskom starošću.
„Zabrinjava to što Crna Gora stari, zabrinjava što sela imaju sve manje stanovnika“, kazao je Camaj.
Predsjednik Prave Crne Gore Marko Milačić, saopštio je da bi trebalo odmah krenuti u proceduru normiranja srpskog jezika kao službenog. Rekao je da činjenica da srpski jezik do sada nije bio službeni predstavlja nepravdu koju je potrebno ispraviti, poručujući da postoje primjeri država koje uviđaju važnost normiranja više jezika kao zvaničnih.
Svaki treći stanovnik Budve stranac
Prema rezultatima popisa, od 623,6 hiljada popisanih stanovnika Crne Gore, 565,8 hiljada njih ili 90,7 odsto izjasnilo se da ima samo crnogorsko državljanstvo, dok je 1,71 odsto ili 10.691 popisani saopštio da ima državljanstvo Crne Gore i neke strane države.
Da ima samo državljanstvo strane države, navelo je 46,8 hiljada stanovnika ili 7,52 odsto. Na popisu održanom 2011. bilo je 28,2 hiljade stranih državljana koji su imali boravak u Crnoj Gori.
Na popisu se popisuju osobe koje, kako to definicija kaže, pretežno borave u Crnoj Gori i koje su u periodu popisivanja privremeno bile van države. To znači da je popis trebalo da obuhvati i strance koji imaju prijavljen boravak u Crnoj Gori i koji su u toku popisa zatečeni na prijavljenim adresama.
Najviše stranaca koji su popisani kao stanovnici Crne Gore je iz Rusije – 13,5 hiljada, Srbije – 13 hiljada, Bosne i Hercegovine – pet hiljada, Kosova i Ukrajine po tri hiljade, iz država Evropske unije – 2,6 hiljada, Turske – 1,8 hiljada…
Strani državljani boravak većinom imaju u opštinama na primorju i u Podgorici. Najveća koncentracija stranih državljana je u Budvi, gdje je od ukupno popisanih 27,5 hiljada stanovnika, 8,7 hiljada stranaca. To znači da u toj primorskoj opštini 31 odsto stanovnika, tj. gotovo svaki treći stanovnik, nema crnogorsko državljansto.
U Podgorici živi 11,2 hiljade stranaca, što je 6,48 odsto od ukupnog broja stanovnika glavnog grada. U Baru živi 7,5 hiljada stranaca ili 16 odsto ukupnog broja stanovnika, a u Herceg Novom 5,3 hiljade stranaca, što znači da je stranac skoro svaki pet stanovnik, odnosno 17,3 odsto njih. Sličan procenat je u Tivtu, gdje borave 3,2 hiljade stranaca, ili 19,6 odsto stanovnika te opštine.
Srpski većinski u 17 opština, crnogorski u dvije
Od ukupno 25 opština, Crnogorci su najbrojniji narod u deset, Srbi u devet, Bošnjaci u četiri, a Albanci u dvije.
Najveći procenat Crnogoraca je na Cetinju – 91 odsto, slijedi Nikšić s 59 odsto, Danilovgrad s 57 odsto, Podgorica s 54,5 odsto, Mojkovac s 54 odsto, Kolašin s 52, Šavnik s 50,5 odsto, Zeta s 49,6 odsto, Kotor s 46,4 odsto i Bar s 42,2 odsto.
Srbi su najzastupljeniji u Plužinama – 74,4 odsto, Andrijevici – 67,5 odsto, Pljevljima – 66,4 odsto, Beranama – 59,8 odsto, Žabljaku – 52,6 odsto, Herceg Novom – 48,3 odsto, Bijelom Polju – 43,1 odsto… U Budvi je Srba za manje od procenta više od Crnogoraca – 35,8 odsto, a u Tivtu za dva procenta više – 34,4 odsto.
Bošnjaci su većina u Rožajama – 84,6 odsto, u Petnjici – 84 odsto, u Plavu – 65,6 odsto i u Gusinju – 57,1 odsto.
Albanci su većina u Ulcinju sa 73,5 odsto i u Tuzima s 62,5 odsto.
Srpski jezik se kao maternji, većinski koristi u 17 opština, od čega i u osam gdje su Crnogorci većina. Crnogorski kao većinski se govori samo u dvije opštine – na Cetinju, gdje ga je kao maternjeg navelo 85,7 odsto građana i u Baru, gdje je to učinilo 40,25 odsto građana.
Najveći procenat stanovnika je srpski kao maternji naveo u Plužinama – 84 odsto, Andrijevici – 75,5 odsto, Pljevljima – 72,9 odsto, Beranama – 69,1 odsto, Žabljaku – 67,19 odsto, Zeti – 63,7 odsto, Kolašinu – 58,2 odsto, Herceg Novom – 57,6 odsto, Mojkovac – 57 odsto…
U opštinama s bošnjačkom većinom, najzastupljeniji je bosanki jezik, s nešto nižim procentom od onog koji Bošnjaci imaju kao narod u tim sredinama. Albanski jezik, kao maternji, većinski je u Ulicinju – 74,2 odsto i Tuzima – 60,25 odsto.
Pravoslavci apsolutna većina u 19 opština, muslimani u šest
Građani pravoslavne vjeroispovijesti su većina u 19 opština, a islamske u preostalih šest.
Najviše pravoslavnih je u opštini Plužine, a najmanje u Petnjici, gdje čine 1,31 odsto stanovništva.
Građani islamske vjeroispovijesti čine većinu u Petnjici (98,47 odsto), Rožajama (96,52 odsto) Gusinju (92,55 odsto), Plavu (79,16 odsto), Ulcinju (76,9 odsto) i Tuzima (54,68 odsto). Ispod 10 ih ima u Andrijevici, Plužinama, Šavniku i Žabljaku.
Katolici su najzastupljeniji u Tuzima gdje čine 39,68 odsto stanovništva, Tivtu (16,49 odsto), Kotoru (10,12 odsto), Ulcinju (9,83 odsto), Baru (6,11 odsto) i Herceg Novom (3,52 odsto). Ispod 10 ih je u Mojkovcu, Plužinama, Rožajama, Šavniku i Žabljaku, dok u Petnjici nema katolika.
Protestanata je procentualno najviše u Herceg Novom (0,25 odsto), a brojčano u Podgorici – 213 (0,12 odsto).
Osim kao pripadnici tri najveće hrišćanske denominacije, građani su mogli da se izjasne u kategorijama „Jehovini svjedoci“ i „ostali hrišćani“. I jedni i drugi su brojčano najzastupljeniji u Podgorici, sa 99, odnosno 1.021 pripadnikom. Jedina opština u kojoj su pripadnici ostalih hrišćanskih vjeroispovijesto iznad jednog procenta je Budva, gdje se tako izjasnilo 1,20 odsto stanovništva.
U toj primorskoj opštini je procentualno najviše i ateista (4,82 odsto), ali i budista (0,13 odsto).
Ateista ima ispod 10 u Andrijevici, Gusinju, Petnjici, Plavu, i Rožajama. Agnostici su, i procentualno i brojčano, najzastupljeniji u Podgorici.
Građani koji nisu htjeli da se izjasne su najzastupljeniji u Herceg Novom (4,67 odsto) i Tivtu (3,64 odsto).
Pejović: Najtransparentniji popis
Direktor Monstata Miroslav Pejović, rekao je juče tokom predstavljanaj rezultata da je ta institucija uradila sve da popis bude realizovan.
„Doprinijeli smo da se u najkraćem mogućem roku obezbijedi kontrolni mehanizam. Kontrola popisnice prvi je takav potez u svijetu. Razumijevši veliko interesovanje, Uprava za statistiku je imala samo jedna cilj – da proces zadrži u okvirima struke i profesije“.
On je kazao je da je ovo „najtransparentniji popis obavljen do sada“.
„O tome svjedoči mogućnost provjere tačnosti podataka putem softvera. Nećemo biti neskromni ako kažemo da je popis postavio standarde kad su transparentnost i kontrola u pitanju“.
Naslovna foto: Ilustracija/Arhiva
