Radikalni student u svojim dvadesetima, partizanski junak tokom Drugog svjetskog rata, prijatelj maršala Tita i potpredsjednik Jugoslavije, Milovan Đilas je u januaru 1954. isključen iz jugoslavenske Komunističke partije nakon što je zagovarao “liberalizaciju” društva.
Poslat je u zloglasni zatvor u Sremskoj Mitrovici 1956. godine, na služenje desetogodišnje kazne zbog izražavanja ideja sadržanih u knjizi “Nova klasa”.
To Đilasovo djelo nedavno je, po prvi put, objavljeno u Crnoj Gori, zahvaljujući izdavačkoj kući Fokalizator.
Na promociji u Nikšiću, sociolog Ivan Radojičić kazao je da je riječ o djelu izvanrednog, vanvremenskog mislioca, neshvaćenog u svom prostoru djelovanja, stvaraoca suptilnog književnog dara o čemu svjedoči “Besudna zemlja” i njegovi drugi pisani zapisi.
“Milovan Đilas je jedan veliki revolucionar, ali i još veći mislilac i hrabar čovjek koji je išao dalje i želio promjene u crnogorskom društvu”, ističe Radojičić.
“Ova Đilasova knjiga je kritika savremenog komunizma, kaže antropološkinja Milica Nikolić i dalje pojašnjava da je“Nova klasa” novo rukovodstvo u bivšoj SFRJ koje je kreiralo novi ambijent.
“Ono što je u isto vrijeme vrijednost, ali i jedna tragična poruka jeste da je revolucija utopija i da je snažna samo onda dok se priprema i dok se sprovodi”.
Međutim, kako Nikolić ističe, onog trena kad se promjena desi, koliko god ta nova, avangardna misao bila spremna da se igra sa ustaljenim šablonima ili da proizvodi neke nove momente, ona upada u neku vrstu, što bi Niče rekao “volje za moći”.
Ono što je zadesilo Đilasa nije iznenađujuće imajući u vidu da su njegovi stavovi u to doba bili suprotstavljeni opšteprihvaćenim, komunističkim, a ono što je “prelilo čašu”, po riječima istoričara Miloša Vukanovića, bilo je njegovo javno protivljenje politici Sovjetskog Saveza prilikom gušenja pobune u Budimpešti 1956. godine.
Vukanović smatra da Đilas jeste bio žrtva svoji ideala, ali i žrtva realpolitike tadašnjeg jugoslovenskog rukovodstva. Pod realpolitikom podrazumjeva, s jedne strane njihovo objektivno sagledavanje trenutne pozicije Jugosalavije nakon smrti Staljina, a sa drge njihov objektivni lični oportunizam, odnosno oportunizam nastanka “nove klase”.
Studija je u Srbiji prvi put objavljena 1990. godine, u Hrvatskoj dvije decenije kasnije, dok je u Crnoj Gori to učinjeno nedavno, u okviru projekta Akademije “Milovan Đilas”. Publikaciju je za štampu priredio prof. dr Vladimir Vojinović.
Akademija “Milovan Đilas” je dio projekta „OCD u Crnoj Gori – od osnovnih usluga do oblikovanja politika – M’BASE” koji sprovodi Centar za građansko obrazovanje u partnerstvu sa Fondacijom Friedrich Ebert, Centrom za zaštitu i proučavanje ptica, Politikon mrežom i Vladom Crne Gore. Projekat finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.
Mina Gezović
foto/video:RTNK
