Podatak da je za samo godinu dana prosječna neto zarada povećana čak 34 odsto (sa 532 u 2021. na 712 eura u 2022. godini) više je nego dovoljan da se program „Evropa sad“ ocijeni kao uspješan. Primjera radi, u periodu od 2012. do 2021. godine, neto zarada je porasla kumulativno svega devet odsto, ili u prosjeku jedan odsto godišnje, kaže profesor ekonomije i javnih finansija na FEFA univerzitetu i jedan od tvoraca programa Goran Radosavljević.
„U februaru 2012. neto zarada je bila 495 eura, a u decembru 2021. godine, prije početka primjene programa, 537 eura. Prosječna neto zarada u februaru 2023. bila je 771 euro, ili oko 44 odsto više u odnosu na početak primjene programa. Životni standard građana je znatno povećan kao rezultat programa „Evropa sad“, i to je činjenica. Čak i ako se uzme u obzir rast potrošačkih cijena, vjerodostojnost ovog zaključka se ne umanjuje. Naime, rast cijena u 2022. iznosio je 17,2 odsto, što nas dovodi do realnog rasta neto zarada od oko 16,8 u toj godini. Kumulativni rast cijena u periodu 2012–2021. godina bio je oko 15,8 odsto, što nas dovodi do realnog pada prosječnog neto dohotka od oko 6,8 odsto. Program „Evropa sad“ donio je realni i održiv rast standarda građana, koji suštinski nije viđen u prethodnoj deceniji, i to je veliki uspjeh“, kazao je Radosavljević za „Dan“.
On je istakao da je za građane najznačajniji rast minimalne zarade.
„Minimalna zarada je u razvijenim zemljama izuzetak, dok je u zemljama zapadnog Balkana, nažalost, pravilo, koje je gotovo uvijek praćeno i visokim stepenom sive ekonomije, prije svega kroz plaćanje dijela zarade „na ruke“. Ako je već tako, onda ima smisla izmjenama u oblasti javnih finansija povećati minimalnu zaradu, smanjiti poresko opterećenje, a nakon toga uvesti progresivnost na više nivoe zarada. To je i bio princip od kojeg je ovaj program krenuo“, objašnjava Radosavljević.
Osim toga, kako je dodao, smanjena su opterećenja rada poreskim zahvatanjima.
„Država se odrekla dijela svojih prihoda zarad povećanja standarda građana. Pravna lica imaju sada dodatni podsticaj da plate poreze i doprinose na punu zaradu. Istovremeno, uvedena je takozvana vertikalna poreska pravičnost, koja podrazumijeva da bogatiji plaćaju procentualno veći porez. Država je kroz uvođenje progresivnosti u oporezivanju dohotka od rada i kapitala dobila dodatna budžetska sredstva. Istovremeno, usled značajnog rasta standarda građana, došlo je do veće potrošnje i veće naplate PDV-a“, ukazuje Radosavljević.
U prilog ovoj tvrdnji govori i izvještaj o izvršenju budžeta za 2022. godinu, koji pokazuje da je rast prihoda budžeta u 2022. godini u odnosu na prethodnu godinu bio 97,7 miliona eura – prihodi su čak četiri odsto veći od plana.
„Još treba napomenuti da je 2022. bila veoma turbulentna godina, da se Vlada odrekla dijela prihoda od akciza kako bi smanjila pritisak na cijene naftnih derivata, da je, zbog rata u Ukrajini i EU sankcija protiv Rusije, došlo do smanjenja protoka ljudi, robe i usluga sa te dvije zemlje. Uprkos tome, rezultati programa „Evropa sad“ jasno su vidljivi i siguran sam da će biti mnogo vidljiviji u godinama koje dolaze. Konačno, mislim da je prošlo veoma malo vremena da bi se reklo koje su negativne posledice ovih reformi, ako ih uopšte i bude“, ističe Radosavljević.
Prema njegovim riječima, kriza 2020. godine dovela je do potpunog kolapsa u javnim finansijama Crne Gore, sa dvocifrenim deficitom i nezabilježeno visokim javnim dugom, koji je prešao 100 odsto BDP-a.
„Takvo stanje zahtijevalo je hirurški precizne i brze mjere. Uvođenje programskog budžeta dovelo je do boljeg planiranja i kontrole javnih sredstava, što je za rezultat imalo uštedu od oko 200 miliona eura. Ta sredstva su preusmjerena na podršku privredi i građanima za prevazilaženje posledica izazvanih pandemijom i na kapitalne projekte. Druga faza bila je sveobuhvatna poreska reforma, prelazak na Beveridž sistem finansiranja zdravstva, odnosno finansiranje iz poreza umjesto iz doprinosa, efikasnija poreska kontrola i smanjenje sive ekonomije“, pojašnjava Radosavljević.
Sličan program u Srbiji morao bi se sprovoditi fazno
Radosavljević naglašava da je ključno bilo sprovođenje reformi simultano i bez izuzetka, ali je smjena Vlade dovela do toga da neki zakoni koji su stvarali pretpostavku za rast prihoda nisu usvojeni.
„Mislim da je u slučaju Crne Gore jedinstveno i istovremeno sprovođenje paketa reformskih mera bilo bolja solucija od faznog. U nekim drugim situacijama to ne bi bio slučaj. Ja sam, na primjer, radio neke simulacije za Srbiju, i tu se pokazalo da bi, ukoliko bi se prešlo na ovaj sistem finansiranja zdravstva, bilo potrebno najmanje tri godine postupnog smanjenja doprinosa da bi sistem finansiranja bio održiv“, rekao je Radosavljević.
Izvor: Dan
Foto: FEFA Univerzitet
