Crna Gora nesumnjivo polaže pravo na korišćenje voda Bilećkog jezera, po svim domaćim i međunarodnim propisima koji uređuju ovu materiju, saopšteno je Pobjedi iz Ministarstva energetike i rudarstva. Iz resora Saše Mujovića su poručili da je stav aktuelne vlade da se ovo pitanje mora aktuelizovati, kako bi se riješilo na najefikasniji način, u skladu sa međunarodnim pravom i praksom, jer je krajnje vrijeme da Crna Gora valorizuje ovaj svoj potencijal, čime bi ostvarila evidentan energetski, vodoprivredni i opšti ekonomski razvoj, a sve u skladu sa legislativom EU.
Nesumnjivo pravo
– Evidentno je da Crna Gora ima značajan udio u hidroenergetskom potencijalu hidrosistema HS „Trebišnjica“, ali da ga nije koristila decenijama i krajnje je vrijeme da ga valorizuje. Postoji mogućnost djelovanja u pravcu organizovanja međunarodne arbitraže za rješavanje ovog spornog pitanja, ali treba imati u vidu da bi sudski proces pred Međunarodnim sudom mogao biti izuzetno skup i dugotrajan. Namjera nam je da postignemo trojni sporazum između Bosne i Hercegovine, odnosno Republike Srpske, Hrvatske i Crne Gore o podjeli i korišćenju hidroenergetskog potencijala Trebišnjice tako da svaka država dobije ono što joj po međunarodnom pravu pripada – kazali su Ministarstva energetike Pobjedi.
Iz tog resora naglašavaju da je riječ o izuzetno komplikovanom procesu koji se ,,nažalost, nije riješio više od pola vijeka“. Naveli da je crnogorska vlada od 2003. godine preduzimala niz aktivnosti u cilju postizanja dogovora sa Bosnom i Hercegovinom, odnosno njenim entitetom RS po pitanju podjele hidroenergetskog potencijala Bilećkog jezera, međutim dogovor nije postignut.
– To je pitanje koje se tiče tri države i ne odnosi se samo na pravičnu raspodjelu hidropotencijala jezera, nego i na ono što nam je pripadalo u prethodnom periodu. BiH, kao i Hrvatskoj odgovara status quo, jer na taj način nesmetano koriste potencijal, proizvode električnu energiju, a da nemaju nikakvih obaveza prema Crnoj Gori – saopštili su iz Ministarstva i dodali da se zbog toga mora ići u tri međusobno povezana pravca, koji zahtijevaju uključivanje tri države, više institucija, različitih resora i lokalne uprave ,,a najnepoželjniji scenario je Međunarodni sud“.
Iz Ministarstva energetike kažu da je prvi pravac postupak za utvrđivanje prava Crne Gore u valorizaciji bilećke akumulacije i hidropotencijala Trebišnjice.
– Rješavanje pravične raspodjele hidroenergetskog potencijala hidrosistema Trebišnjica, koji u cjelosti koriste druge države, je veoma važno pitanje za Crnu Goru, koja nesumnjivo polaže pravo na korišćenje voda Bilećkog jezera, po svim domaćim i međunarodnim propisima i zakonima koji uređuju ovu materiju. Procjenjuje se da Crnoj Gori pripada površina 40 odsto sliva Bilećkog jezera, kao i 24 odsto od ukupne zapremina akumulacije – saopštili su iz Ministarstva i dodali da je drugi pravac pitanje naknade za korišćenje voda Bilećkog jezera. – Poznato je da Crna Gora do danas nije dobila naknadu ni za jedan kilovat sat električne energije koji se dobija korišćenjem voda Bilećkog jezera, iako su crnogorske vlasti nekoliko puta pokretale to pitanje. Nećemo reći ništa novo ako kažemo da vlasti Hrvatske i BiH gdje se, na teritoriji RS većinom nalazi Bilećko jezero, nijesu bile kooperativne – istakli su iz Ministarstva.
Istorijat
Podsjetili su da Bilećko jezero od 1968. godine snabdijeva električnom energijom BiH i Hrvatsku, kroz hidroenergetski sistem Trebišnjica, odnosno hidroelektrane Trebinje 1, Trebinje 2, Dubrovnik 1 i Čapljina, a da Crna Gora, iako oko 40 odsto vodotoka dolazi iz naše države, a oko petina površine jezera je na njenoj teritoriji, nije dobila naknadu ni za jedan kilovat sati električne energije iz ovog sistema.
– To je međudržavni problem koji se odnosi na tri nezavisne države – BiH, Hrvatsku i Crnu Goru. Osim sporazumnog rješavanja ove problematike, naravno postoji i arbitraža, ali za to je potrebno da se sve tri strane usaglase ko će da bude taj koji će da arbitrira i da sve tri strane prihvate presudu arbitraže. Postoji i međunarodni sud kao krajnja instance – kazali su iz Ministarstva.
Naknada
Treći pravac je pitanje naknade za potopljeno zemljište, koja je isplaćivana do 1992. godine, a odnosi se i na lokalnu upravu.
Iz Mujevićevog resora navode da su prethodne vlade pokušavale da riješe ovo pitanje različitim inicijativama. Posljednja je iz marta 2022. godine kada je Vlada donijela zaključak kojim je zaduženo tadašnje Ministarstvo kapitalnih investicija da formira ekspertski tim. – Rezultati po ovom osnovu nijesu ostvareni, budući da nije zaživio rad ovog tima. Stav ove vlade je da se pitanje mora aktuelizovati kako bi se strateški značajno pitanje valorizacije voda sa aspekta razvoja energetskog potencijala riješilo na najefikasniji i najefektivniji mogući način, u skladu sa međunarodnim pravom i praksom u ovim slučajevima – rekli su iz Ministarstva.
Podsjetili su da je sistem hidroelektrana na Trebišnjici, kao ozbiljan jugoslovenski projekat, počeo je da se realizuje 1952. god. – Evidentno je i neosporno da Crna Gora ima značajan udio u hidroenergetskom potencijalu hidrosistema HS „Trebišnjica“, ali da ga nije koristila do sada. Krajnje je vrijeme da Crna Gora valorizuje ovaj svoj potencijal jer bi sa tim ostvarila evidentan energetski, vodoprivredni i opšti ekonomski razvoj, a sve u skladu sa legislativom EU, odnosno EU Okvirnom direktivom o vodama i Konvencijom o zaštiti i korišćenju prekograničnih vodotokova i međunarodnih jezera (Helsinška konvencija) – poručeno je iz Ministarstva.
Dodali su da, prema Ugovoru o korišćenju voda iz Bilećkog jezera, koji obuhvata raspodjelu hidroenergetskog potencijala HES ,,Trebišnjica“, a koji je potpisan između SR BiH, SR Hrvatske i SR Crne Gore 1971. godine, Crna Gora se pominje samo u dijelu naknade za potopljeno zemljište, dok su ostale dvije republike potencijal podijelile u odnosu 78 prema 22 odsto u korist BiH.
– Značajan debalans u podjeli potencijala je dijelom uzrokovan i činjenicom da se Bilećko jezero najvećim dijelom nalazi na teritoriji BiH. Bilećko jezero je potopilo značajan dio teritorije Crne Gore, a takođe Crnoj Gori pripada i značajan dio njegovog slivnog područja. Od početka eksploatacije sistema hidroelektrana na Trebišnjici, Crna Gora nije imala učešća u raspodjeli električne energije. Do 1992. godine BiH je plaćala Crnoj Gori doprinos za potopljeno zemljište – kazali su iz Ministarstva.
Prostornim planom predviđena izgradnja HE ,,Boka“
Iz Ministarstva energetike navode da je prostornim planom Crne Gore i Strategijom razvoja energetike do 2030. godine, predviđen projekat valorizovanja hidroenergetskog potencijala Bilećkog jezera (HS„Trebišnjica“) izgradnjom hidroenergetskog postrojenja HE „Boka“, sa mašinskom zgradom u blizini Risna.
– Međutim, za projekat elektrane kao HE ,,Boka“ ne postoji dokumentacija razrađena na zadovoljavajućem nivou. Za eventualnu realizaciju projekta HE ,,Boka“ potrebno je prethodno postići međudržavni dogovor o korišćenju hidropotencijala, zatim intenzivirati analize i istražne radove, uraditi studije izvodljivosti sa ciljem osiguranja dovoljno kvalitetnih podloga za donošenje investicionih odluka za eventualnu gradnju HE ,,Boka“ poslije 2030. godine – rekli su iz Ministarstva energetike.
Studija
Iz Ministarstva energetike su kazali da se procjenjuje da je površina sliva Bilećkog jezera, koja pripada Crnoj Gori, oko 40 odsto, dok je zapremina akumulacije koja pripada Crnoj Gori 24 odsto od ukupne akumulacije. Dodaju da je ovaj podatak rezultat Subsektorske studije (2005 god.), koju su za potrebe Vlade uradili eksperti Vlade i Univerziteta CG, a gdje je kriterijum „veličine zapreminskog udjela ukupnog vodnog potencijala sa teritorije Crne Gore“ korektno primijenjen.
– Vodoprivredna osnova Crne Gore daje podatak o veličini slivnog područja Crne Gore prema Trebišnjici od 541 kilometar kvadratni, na kojem padne 936 hektometara kubnih (hm3) godišnje vode, a sa kojeg u hidrosistem Trebišnjice otiče 755 hm3/god. vode, odnosno računa se sa dotokom sa crnogorske teritorije u iznosu od 24 m3/s – precizirali su iz Ministarstva energetike.
foto:UGC-Pobjeda
