Romska zajednica u Crnoj Gori suočava se sa ozbiljnom regresijom u posjedovanju osnovnih ličnih dokumenata, što direktno ograničava pristup ključnim pravima i uslugama, dok istovremeno bilježi određeni napredak u oblasti zdravstvene zaštite, uključujući poboljšan pristup uslugama i porast prosječne starosti umrlih.
To je saopšteno na pres konferenciji povodom predstavljanja Izvještaja o socio-ekonomskom položaju Roma u Crnoj Gori, koju je organizovao Centar za demokratiju i ljudska prava (CEDEM).
Projektna koordinatorka CEDEM-a Milena Kovačević kazala je da su prethodna istraživanja rađena 2016, 2018, 2023. godine, a da su mapirane opštine: Podgorica, Nikšić, Berane, Ulcinj, Bar, Tivat, Kotor, Herceg Novi, Budva, Bijelo Polje, Rožaje.
„Ovogodišnjim istraživanjem su obuhvaćena 592 romska domaćinstva. Ciljevi istraživanja bili su mjerenje kulturnog kapitala i stepena obrazovanja Roma, kao i materijalnog i ukupnog socio-ekonomskog statusa Roma, identifikacija problema sa dokumentacijom sa kojima se Romi susreću, mjerenje zdravstvenog stanja i zdravstvene zaštite Roma i stepena socijalne zaštite Roma, edukacija i usavršavanje Roma, kao i efekat medijske promocije kulture Roma i romske zajednice“, navela je Kovačević.
Govoreći o kulturnom kapitalu i obrazovanju, Kovačević je kazala da je do sada najznačajniji procentualni rast u pogledu govorenja crnogorskog jezika.
„Iako je između 2023. i 2025. godine zabilježen pad u broju djece koja su napustila školu, zabrinjavajuće je što je istovremeno došlo do naglog porasta djece koja uopšte nisu uključena u obrazovni sistem, što ukazuje na dubinske prepreke u pristupu obrazovanju najranjivijih“, kazala je Kovačević.
Kad je u pitanju materijali status, Kovačević je ukazala da je zabilježen veći udio ispitanika/ca koji su prijavili mjesečne prihode u rasponu od 700 do 1500 eura.
„Materijalni status Roma nema većih promjena u odnosu na 2023, ali je važno napomenuti da je veliki skok u vrijednostima u odnosu na 2018. godinu“, dodala je Kovačević.
Govoreći o dokumentaciji i pravnom statusu, Kovačevuić je kazala da je učešće romske djece upisane u matične knjige rođenih variralo je kroz godine.
„Iako je 2016. i 2018. godine oko 93 odsto djece bilo upisano, zabilježen je nagli porast 2023. na gotovo 98 odsto. Međutim, u najnovijem istraživanju procenat se vratio na prethodni nivo – 93 odsto, što ukazuje na potrebu za održivim rješenjima, a ne samo privremenim poboljšanjima“, rekla je Kovačević.
Ukazala je da je uvjerenje o državljanstvu kod skoro naseljenih Roma palo sa 62,2 odsto na 26,4 odsto, kod domicilnih Roma sa 83,1 odsto na 42,3 odsto.
„Ovakav pad predstavlja ozbiljnu regresiju kada je riječ o ostvarivanju osnovnih ljudskih prava, jer bez osnovnih dokumenata ne možete ostvariti nijedno moguće pravo u Crnoj Gori. Kako bi Hannah Arendt rekla, što ja volim da citiram najviše kad govorim o Romima — kad nemate dokumentaciju, nemate ni pravo na pravo.”“, upozorila je Kovačević.
Prema njenim riječima, između 2023. i 2025. zabilježen je dramatičan pad u posjedovanju ključnih dokumenata: uvjerenje o državljanstvu palo je sa 62,2 odsto na 26,4 odsto kod skoro naseljenih Roma i sa 83,1 odsto na 42,3 odsto kod domicilnih, dok su kod domicilnih Roma oštro smanjeni i posjedi važeće lične karte (97,3 odsto → 75,4 odsto) te izvoda iz matične knjige rođenih (86 odsto → 64,4 odsto).
Predtavljajući podatke koji se odnose na zdravstveno stanje, Kovačević je kazala da Samoprocjena zdravlja (2025): 43,6 odsto navodi da im je zdravlje „uglavnom dobro“, a 6.4 odsto „veoma loše“.
„Pristup zdravstvenim uslugama je poboljšan: 74 odsto navodi da imaju pristup zdravstvenoj zaštiti“, dodala je Kovačević.
Kazala je da podaci pokazuju da prosječna starost umrlih osoba raste: 2025. +2,5 godine iznad prethodnog maksimuma iz 2018.
„Ovaj podatak pokazuje potencijalno poboljšanje zdravstvene zaštite“, navela je Kovačević.
Direktorica CEDEM-a Nevenka Vuksanović, predstavljajući podatke o socijalnoj zaštiti, istakla je da je korišćenje usluga Centra za socijalni rad među Romima poraslo u periodu od 2016. do 2018. godine, nakon čega je ostalo stabilno do 2023. U periodu 2023–2025. zabilježen je primjetan pad u obuhvatu korisnika.
„Podaci pokazuju da je procenat Roma koji primaju socijalnu pomoć bio stabilan od 2016. do 2023. godine, dok je 2025. zabilježen značajan porast od 10 odsto“, kazala je Vuksanović.
Upozorila je da pad direktne pomoći između 2023. i 2025. ukazuje na pogoršanje osnovnih životnih uslova Roma, naročito kada je riječ o hrani, odjeći i higijenskim sredstvima.
„Tokom 2023. godine 12,1 odsto djece sa invaliditetom bilo je obuhvaćeno državnim programima, dok je 2025. taj procenat iznosio samo 10odsto. Pad pokrivenosti, uprkos rastu broja djece sa invaliditetom (do 7,8odsto), ukazuje na propuste u ciljanom odgovoru sistema“, naglasila je Vuksanović.
Navela je da je 2025. godine dječiji dodatak primalo 48,7 odsto porodica, dok je školski pribor redovno dobijalo 42,5 odsto – što je dvostruko više nego 2023. godine.
„Istraživanje je pokazalo da gotovo niko nije koristio pomoć za pokretanje biznisa koju nudi Zavod za zapošljavanje“, rekla je Vuksanović.
Iako većina Roma i dalje smatra da je podrška države i opština nedovoljna, Vuksanović je istakla da je značajno opao udio onih koji je ocjenjuju kao „veoma malu“, dok je porastao broj onih koji je vide kao „nije mala, ali nedovoljna“, što, kako je kazala, ukazuje na postepeno unapređenje sistema socijalne zaštite.
Govoreći o edukaciji i usavršavanju, Vuksanović je naglasila da Romi u većoj mjeri pohađaju edukacije o zapošljavanju i pribavljanju dokumentacije, dok je broj učesnika edukacija o zdravlju opao u 2025. u odnosu na 2023. godinu.
„Edukacije su češće pohađali muškarci, posebno u oblastima zapošljavanja i obrazovanja“, dodala je ona.
Takođe je istakla da je istraživanje pokazalo da je u 2025. godini 53 odsto Roma redovno pratilo TV emisije posvećene njihovoj zajednici, dok je 22,5 odsto slušalo radio emisije.
Govoreći o pozitivnim trendovima, Vuksanović je navela da je zabilježen rast prihoda u višim prihodovnim kategorijama, veća inicijativa za uključivanje na tržište rada, poboljšana sposobnost govora crnogorskog jezika, te povećano primanje dječijeg dodatka i školskog pribora. Osim toga, Romi pozitivnije percipiraju sopstveno zdravlje, porasla je prosječna starost umrlih, a sve veći broj ispitanika pohađa edukacije i stručne obuke.
„Indeks materijalnog statusa ostaje nepromijenjen, stalna zaposlenost Roma se nije promijenila, korišćenje pomoći Centra za socijalni rad ostaje na istom nivou, korišćenje sredstava za samozapošljavanje i dalje je zanemarljivo, a medijska promocija romske kulture ostala je na nivou iz 2023. godine“, upozorila je Vuksanović.
Kao negativne trendove izdvojila je značajan pad u posjedovanju osnovne dokumentacije (lična karta, državljanstvo, izvod iz matične knjige rođenih).
„Porastao je broj djece koja su van školskog sistema, smanjen je broj djece sa invaliditetom u državnim programima, a zabilježen je i pad u direktnoj materijalnoj pomoći – hrana, odjeća i higijena“, zaključila je Vuksanović.
Izvještaj je izrađen u okviru projekta,,#StojimProtiv Anticiganizma”, koji CEDEM sprovodi uz podršku Ministarstva ljudskih i manjinskih prava.
Foto: PR Centar
