Zapadni Balkan ostaje glavni izvor ilegalnog oružja u Evropi, a Globalni indeks organizovanog kriminala iz 2023. godine pokazuje da je trgovina oružjem koja uključuje šest zemalja Zapadnog Balkana i dalje viša nego u cijeloj Evropi. To se navodi u jednoj od posljednih publikacija Globalne inicijative za borbu protiv transnacionalnog organizovanog kriminala (GI-TOC).
U tekstu naslovljenom „Kriminalci i dalje biraju Zapadni Balkan za oružje“, navodi se da oružje naslijeđeno iz sukoba devedesetih i dalje predstavlja prijetnju.
„Krajem devedesetih i početkom 21. vijeka na Zapadnom Balkanu značajna pažnja bila je usmjerena na malokalibarsko i lako oružje zbog sukoba u bivšoj Jugoslaviji i nemira u Albaniji. Iako se pažnja međunarodne zajednice od tada usmjerila ka novim sukobima koji su izbili negdje drugdje, region je i dalje prepun oružja, što dovodi do nasilja u zemlji i inostranstvu.
Nekoliko monstruoznih zločina u poslednjih godinu dana izazvalo je ogorčenje u regionu. U avgustu je muškarac uživo prenosio na Instagramu ubistvo svoje bivše supruge i još dvije osobe u Bosni i Hercegovini.
Tri mjeseca prije toga, Srbiju su potresle dvije masovne pucnjave u roku od 48 sati u kojima je poginulo 18 ljudi. U prvom, 3. maja, učestvovao je učenik sedmog razreda koji je ubio osam učenika i radnika obezbjeđenja u jednoj beogradskoj školi, teško ranjena djevojčica preminula je nekoliko dana kasnije. Dana 4. maja još osmoro ljudi ubijeno je u napadima u selima južno od Beograda, koje je izveo 21-godišnji muškarac sa arsenalom ilegalnog vatrenog oružja.
Globalni indeks organizovanog kriminala iz 2023. godine pokazuje da je trgovina oružjem koja uključuje šest zemalja Zapadnog Balkana i dalje viša nego u cijeloj Evropi – region ima skor 5,42 u poređenju sa evropskim prosjekom od 4,60 od ukupno 10, pri čemu je 10 najviši nivo kriminala.
Dok oružje naslijeđeno iz sukoba devedesetih i dalje predstavlja prijetnju, a ljudi u regionu imaju tendenciju da ga drže kao zaštitu od buduće nestabilnosti, izbijaju novi trendovi, u rasponu od visoko organizovanih kriminalnih grupa koje traže oružje velike snage do pretvaranja gasnih pištolja u smrtonosno oružje.
I kriminalci i civili i dalje imaju pristup malokalibarskom i lakom naoružanju, kao i jurišnim puškama i ručnim bombama. To povećava rizik od nesreća i ubistava. Prema analizi Centra za kontrolu malokalibarskog i lakog oružja u Jugoistočnoj i Istočnoj Evropi (SEESAC), broj oružanih incidenata povezanih sa organizovanim kriminalom gotovo se utrostručio u ovom regionu i popeo sa 49 na 134 u periodu od 2019. do 2022. godine.
Međutim, dostupnost ilegalnog vatrenog oružja na Balkanu ima bezbjednosne implikacije koje premašuju region. Trag oružja korišćenog u terorističkim napadima u Parizu novembra 2015. godine i Beču novembra 2020. godine vodio je do Balkana, dok oružje i ručne bombe iz regiona podstiču nasilje kriminalnih grupa u Švedskoj.
Eksplozivi, protivtenkovski raketni bacači i protivpešadijske mine sa Zapadnog Balkana dostupni su na crnom tržištu i pojavljuju se u zonama sukoba širom svijeta. Drugi trend je želja kriminalaca sa Balkana da nabave što moćnije oružje, posebno sa zapada. To obuhvata najnovije marke pištolja, kao što su Hekler i Koh, Bereta, Glok, Sig Sauer, Valter i Kolt, ali i jurišne puške velike snage.
Ovo oružje se obično dobija u manjim količinama i više predstavlja statusni simbol ili čak kolekcionarske predmete nego dio arsenala. Ipak, ono isto tako može podstaći nadmetanje u naoružanju između sukobljenih grupa, o čemu svjedoči tekući sukob između dva crnogorska klana, kavačkog i škaljarskog. Iako su poželjni pištolji sa zapada, ponuda diktira da je najveća potražnja za pištoljima domaće proizvodnje kao što su Zastava CZ i Zastava M57 Tetejac srpske proizvodnje, kao i automatskim pištoljem Zastava M84 Škorpion, koji su korišćeni u većini ubistava povezanih sa organizovanim kriminalom u Crnoj Gori.
Međutim, u optužnici Specijalnog državnog tužilaštva Crne Gore protiv pripadnika „kavačkog klana“ navodi se niz drugog oružja oduzetog od grupe, uključujući pištolje Bereta i Češka Zbrojovka, revolvere Smit i Veson, kao i Hekler & Koh.
Treći trend je konverzija gasnog i signalnog oružja (nesmrtonosnog oružja namijenjenog za samozaštitu, sport ili u druge svrhe) u oružje koje može ispaliti prave metke. Konverzija relativno jeftinog oružja, često porijeklom iz Turske, omogućava trgovcima da prodaju preinačeno vatreno oružje za čak 10 puta višu cijenu od prvobitne. Takvo oružje je posebno popularno među maloljetnim prestupnicima jer je jeftino, ali im daje imidž „opasnog momka“. Prodaje se na crnom tržištu i izaziva sve veću zabrinutost policije.
U regionu je pronađeno nekoliko ilegalnih fabrika za modifikaciju oružja, uključujući selo blizu Tirane u Albaniji u junu 2022. godine i u opštini Stolac u Bosni i Hercegovini u januaru 2021. godine. Takođe, postoji značajno krijumčarenje oružjem unutar regiona. Ranije je ilegalno vatreno oružje uglavnom krijumčareno iz Bosne i Hercegovine u Crnu Goru i Hrvatsku, ali sada se krijumčarenje vrši u oba smjera, djelom i zbog sve veće nestabilnosti u Bosni i Hercegovini.
Službenici Uprave carina Srbije na graničnom prelazu Merdare, zaplijenili su 6. januara 2024. godine, 45 komada vatrenog oružja sa prigušivačima i municijom iz putničkog vozila koje je dolazilo iz Prištine. Vrijedi napomenuti da uprkos masovnom prilivu oružja u Ukrajinu i potencijalnom preusmjeravanju nekih legalnih zaliha na nezakonito tržište, Zapadni Balkan ostaje glavni izvor ilegalnog oružja u Evropi. Trenutno je oružje na Zapadnom Balkanu još jeftino i obilno, a regionalne zalihe povećavaju unutrašnji tokovi iz Turske preko Bugarske, posebno gasnog ili signalnog oružja. Cijene oružja na crnom tržištu na Balkanu njeisu se mnogo promijenile od ruske invazije na Ukrajinu u februaru 2022. godine.
Postavlja se pitanje šta će se desiti nakon rata u Ukrajini? Da li će Ukrajina zamijeniti Zapadni Balkan i postati glavni izvor ilegalnog oružja ili će se infrastruktura trgovine ljudima koju su stvorili balkanski akteri u posljednje tri decenije potencijalno koristiti za krijumčarenje oružja iz Ukrajine u zapadnu Evropu i Skandinaviju? Druga potencijalna ruta za velike količine oružja mogla bi biti pomorska ruta iz Odese, koja je bila središte trgovine oružjem prije ruske invazije. U ovom poslijeratnom scenariju, veće količine oružja slale bi se novoobnovljenom pomorskom rutom duž zapadne obale Crnog mora, sve do ulaska u EU preko Bugarske, ili čak preko Rumunije u Dunav“, navodi se u tekstu GI-TOC.
Foto: Uprava policije, arhiva
